ધોરણ-7 [વિજ્ઞાન] 3. ઉષ્મા [std 7 Science chapter 3. ushma] એકમના અભ્યાસ માટેનું બધુ સાહિત્ય અહીં એકત્ર કરવામાં આવેલું છે. જેમ કે અગત્યના મુદ્દાઓ, એકમની સમજૂતી, સ્વાધ્યાયના પ્રશ્નો-જવાબો, સ્વ-અધ્યયનપોથીના ઉકેલો, વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રશ્ન પેપર. દરેક એકમના Videos, Quiz તેમજ Notes તમને eclassguru.blogspot.com પર મળી જશે. [dhoran 7 vigyan path 3. ushma] એકમને લગતા તમારા પ્રશ્નો અમને નીચે comment માં જણાવજો. અમે જવાબ આપવા પ્રયત્ન કરીશું.
std 7 Science chapter 3. ushma imp notes
std 7 Science chapter 3. ushma swadhyay
1. લેબોરેટરી થરમોમીટર તથા ક્લિનીકલ થરમોમીટરમાં રહેલી સામ્યતા તથા તફાવત જણાવો.
2. ઉષ્માના સુવાહક તથા ઉષ્માના અવાહક પદાર્થોના બે-બે ઉદાહરણો જણાવો.
3. ખાલી જગ્યા પૂરોઃ
(a) પદાર્થના ગરમપણાની માત્રા તેના ______ વડે નક્કી કરવામાં આવે છે.
(b) ઉકળતા પાણીનું તાપપાન ______ પ્રકારના થરમોમીટર દ્વારા માપી શકાતું નથી.
(c) તાપમાનનું માપન ડિગ્રી ______ માં થાય છે.
(d) ઉષ્માના પ્રસરણની ______ ની પ્રક્રિયામાં માધ્યમ જરૂરી નથી.
(e) ગરમ દૂધના ગ્લાસમાં સ્ટીલની ઠંડી ચમચી મૂકવામાં આવે, તો તેમાં ______ પ્રક્રિયા દ્વારા ઉષ્માવહન ચમચીના બીજા છેડા પર થાય છે.
(f) ______ રંગના કપડાં, હળવા રંગના કપડાં કરતાં વધુ ઉષ્માનું શોષણ કરે છે.
4. નીચેનાં જોડકાં જોડો :
(i) ભૂ લહેર વહે છે (ii) દરિયાઈ લહેર વહે છે (iii)ઘેરા રંગના વસ્ત્રો પસંદગી પામે છે (iv) હળવા રંગના વસ્ત્રો પસંદગી પામે છે (a) ઉનાળામાં (b) શિયાળામાં (c) દિવસ દરમિયાન (d) રાત્રિ દરમિયાન 5. શિયાળાની ઋતુમાં એક જાડા વસ્ત્ર કરતાં એક કરતાં વધુ પાતળા વસ્ત્રો શા માટે પહેરવા જોઈએ ? ચર્ચા કરો.
6. આકૃતિમાં દર્શાવેલ ગોઠવણીમાં ઉષ્માવહન, ઉષ્માનયન તથા ઉષ્મા વિકિરણ કયા કયા સ્થાનોએ થાય છે તેનો તીર વડે નિર્દેશ કરો.
7. ગરમ હવામાનવાળા પ્રદેશોમાં મકાનોની બહારની દીવાલો સફેદ રંગથી રંગવામાં આવે છે. સમજાવો.
8. 30°C તાપમાનવાળા 1 લિટર પાણીને 50°C તાપમાનવાળા 1 લિટર પાણી સાથે મિશ્ર કરતા બનતાં મિશ્રણનું તાપમાન હોય.
(a) 80°C (b) 50°Cથી વધુ પરંતુ 80°Cથી ઓછું (c) 20°C (d) 30°C તથા 50°Cની વચ્ચેનું
9. 40°C તાપમાન ધરાવતા લોખંડના નાના ગોળાને, 40°C જેટલું જ તાપમાન ધરાવતા પાણી ભરેલા પ્યાલામાં મૂકવામાં આવે તો,
(a) ઉષ્મા ગોળાથી પાણી તરફ વહે.
(b) ઉષ્મા ગોળાથી પાણી તરફ કે પાણીથી ગોળા તરફ વહેશે નહીં.
(c) ઉષ્મા પાણીથી ગોળા તરફ વહે.
(d) ગોળા તથા પાણી બંનેનું તાપમાન વધશે.
10. આઇસ્ક્રીમમાં લાકડાની ચમચી ડૂબાડતાં, ચમચીનો બીજો છેડો
(a) ઉષ્માવહનની પ્રક્રિયાને લીધે ઠંડો પડશે.
(b) ઉષ્માનયનની પ્રક્રિયા વડે ઠંડો પડશે.
(c) ઉષ્મા વિકિરણની પ્રક્રિયા વડે ઠંડો પડશે.
(d) ઠંડો પડતો નથી.
11. રસોઈ માટે વપરાતી સ્ટેનલેસ સ્ટીલની તળવાની કડાઈના તળિયે તાંબાનું સ્તર લગાડેલું હોય છે, તેનું કારણ ...
(a) તાંબાનું તળિયું કડાઈને વધુ મજબૂતાઈ આપે છે.
(b) આવી કડાઈ રંગીન જણાય છે માટે.
(c) સ્ટેનલેસ સ્ટીલ કરતાં તાંબું ઉષ્માનું વધુ સુવાહક છે.
(d) સ્ટેનલેસ સ્ટીલ કરતાં તાંબાને સાફ કરવું સરળ છે.
std 7 Science chapter 3. ushma pravruti
1. તમારા ડૉક્ટર પાસે કે નજીકના આરોગ્ય કેન્દ્રમાં જઈને, ડૉક્ટર દર્દીના શરીરનું તાપમાન માપતા હોય તેનું અવલોકન કરો અને આ પ્રમાણે પૂછો.
(a) થરમોમીટરનો ઉપયોગ કરતાં પહેલાં તે પ્રવાહીમાં શા માટે ઝબોળે છે ?
(b) થરમોમીટરને જીભની નીચેના ભાગમાં શા માટે ગોઠવવામાં આવે છે ?
(c) શું વ્યક્તિના મોઢાને બદલે શરીરના બીજા કોઈ ભાગમાં થરમોમીટર મૂકીને શરીરનું તાપમાન માપી શકાય ?
(d) શરીરના જુદાં જુદાં ભાગોના તાપમાન સમાન હોય છે કે જુદાં જુદાં ? તમારા મનમાં ઉદ્ભવતા બીજા પ્રશ્નો પણ ઉમેરવાની તમને છૂટ છે.
2. વેટરનરી ડૉક્ટર (પશુઓના ડોક્ટર) પાસે જાઓ અને પાલતુ પશુઓ તથા પક્ષીઓના શરીરના સામાન્ય તાપમાન જાણો અને તે અંગે ચર્ચા કરો.
3. લોખંડનો પાતળો તથા લાંબો સળિયો લો. તેના એક છેડા પર પાતળો કાગળ ચુસ્તપણે વીંટાળો. હવે, સળગતી મીણબત્તીની જ્યોત પર સળિયાને ગોળગોળ ફેરવતા જઈ કાગળને બાળવાનો પ્રયત્ન કરો. શું, કાગળ બળે છે ? તમારું અવલોકન સમજાવો.
4. કાગળની એક શીટ લો. અહીં આકૃતિમાં દર્શાવ્યા મુજબ કાગળના ટુકડા પર સ્પાયરલ (કુંતલાકાર વર્તુળ રેખા) દોરો. દોરેલી રેખા પરથી કાગળને કાપો. હવે, આકૃતિમાં દર્શાવ્યા મુજબ કાગળને સળગતી મીણબત્તીની ઉપર લટકાવો. અવલોકન કરો શું થાય છે ? સમજાવો અને તે પર વિચાર કરો.
5. પહોળા મોઢાવાળી કાચની બે સમાન પારદર્શક બોટલો લો. એક બોટલમાં પોટૅશિયમ પરમેંગેનેટના થોડાક સ્ફટિકો નાખો અથવા શાહીના થોડા ટીપાં નાંખો. આ બોટલને ગરમ પાણી વડે ભરો. બીજી બોટલને ઠંડા પાણીથી ભરો. ઠંડા પાણીવાળી બોટલ પર પોસ્ટકાર્ડ જેવો જાડો કાગળ ઢાંકો. હવે, એક હાથથી કાગળને વ્યવસ્થિત દબાવો અને બીજા હાથે બોટલ પકડો. બોટલને ઊંધી કરો અને ગરમ બોટલના ઉપરના ભાગે મૂકો. હવે, બંને બોટલને બરાબર પકડી રાખો. તમારા મિત્રને પોસ્ટકાર્ડ ખેંચી લેવાનું કહો. શું થાય છે, તેનું નિરીક્ષણ કરો અને તેની સમજૂતી આપો.
- અગત્યના મુદ્દાઓ
- પાઠની સમજૂતી
- સ્વાધ્યાય
- સ્વ-અધ્યયનપોથી
- પ્રશ્ન પેપર
std 7 Science chapter 3. ushma imp notes, std 7 Science ekam 3. ushma ni samjuti, std 7 Science ch 3. ushma swadhyay na javabo (solutions), std 7 Science path 3. ushma swadhyay pothi na javabo (solutions), std 7 Science unit 3. ushma ni ekam kasoti.
std 7 Science chapter 3. ushma imp notes
✦ અગત્યના મુદ્દાઓ ✦
- કોઈ પદાર્થ ગરમ છે કે ઠંડો તે નક્કી કરવા માટે આપણે હંમેશા સ્પર્શ પર આધાર રાખી શકતા નથી. કેટલીકવાર તે છેતરામણું સાબિત થાય છે.
- પદાર્થના ગરમ હોવાનું પ્રમાણભૂત માપન તાપમાન તરીકે ઓળખાય છે.
- તાપમાનનું માપન કરતા સાધનને થર્મોમીટર કહે છે.
- જે થર્મોમીટર વડે આપણા શરીરનું તાપમાન માપવામાં આવે છે, તેને ક્લિનિકલ થર્મોમીટર અથવા તબીબી થર્મોમીટર કહે છે. ક્લિનિકલ થર્મોમીટર 35 °C થી 42 °C સુધીનું તાપમાન માપી શકે છે. વપરાશ પહેલા પારાનું સ્તર 35 °C થી નીચે છે કે નહીં તે જુઓ.
- માનવ શરીરનું સામાન્ય તાપમાન 37 °C હોય છે.
- પ્રયોગશાળામાં વપરાતું થર્મોમીટર લેબોરેટરી થર્મોમીટર તરીકે ઓળખાય છે. લેબોરેટરી થર્મોમીટર ની રેન્જ -10 °C થી 110 °C હોય છે.
- પદાર્થના ગરમ છેડાથી ઠંડા છેડા તરફ ઉષ્માના વહન થવાની ક્રિયાને ઉષ્માવહન કહે છે. ઘન પદાર્થોમાં સામાન્ય રીતે ઉષ્માનું પ્રસરણ ઉષ્માવહનની પ્રક્રિયા દ્વારા થતું હોય છે.
- જે પદાર્થો પોતાનામાંથી ઉષ્માનું વહન સરળતાથી થવા દે છે તેમને ઉષ્માના સુવાહક પદાર્થો કહે છે. ઉદાહરણ તરીકે એલ્યુમિનિયમ, લોખંડ અને તાંબુ.
- જે પદાર્થો પોતાનામાંથી ઉષ્માનું વહન સરળતાથી થવા દેતા નથી તેમને ઉષ્માના મંદવાહક પદાર્થો કહે છે. જેમ કે, પ્લાસ્ટિક અને લાકડું. ઉષ્માના મંદવાહકોને અવાહકો કહેવાય છે.
- પાણી તથા હવા ઉષ્માના મંદવાહકો છે.
- પાત્રમાં તળિયાના ભાગનું પાણી ગરમ થાય છે ત્યારે, તે ગરમ પાણી ઉપર તરફ સ્થળાંતર કરવા લાગે છે. તેની જગ્યા લેવા ઉપરનું તથા આજુબાજુનું ઠંડુ પાણી નીચે તરફ આવે છે. આ પાણી પણ ગરમ થતાં તે ઉપર તરફ ગતિ કરવા લાગે છે. પાત્રની દીવાલ પાસેથી ઠંડુ પાણી તળિયા તરફ આવે છે. જ્યાં સુધી બધું જ પાણી ગરમ ન થઈ જાય ત્યાં સુધી આ પ્રક્રિયા ચાલ્યા કરે છે. ઉષ્માના આ પ્રકારના પ્રસરણને ઉષ્માનયન કહે છે.
- ગરમ પદાર્થોના સંપર્કમાં રહેલી હવા ગરમ થતાં તે ઉપર તરફ ગતિ કરે છે. બાજુમાંથી ઠંડી હવા તેની જગ્યાએ આવે છે. આ રીતે હવા ગરમ થતી હોય છે. હવા ઉષ્માનયનથી ગરમ થાય છે.
- સમુદ્ર પરથી આવતી હવાને દરિયાઈ લહેર કહે છે. જમીન પરથી ઠંડી હવા સમુદ્ર તરફ વહે છે જેને ભૂ લહેર કહે છે.
- સૂર્યની ઉષ્મા ઉષમાવહન કે ઉષમનાયનની ઘટના દ્વારા પહોંચી શકે નહીં કારણકે, સૂર્ય તથા પૃથ્વી વચ્ચેના મોટા ભાગના અવકાશમાં હવા જેવું કોઈ માધ્યમ હોતું જ નથી.
- સૂર્યમાંથી આપણા તરફ આવતી ઉષ્મા અન્ય એક પ્રક્રિયા દ્વારા પહોંચે છે, જેને ઉષ્મીય વિકિરણ કહે છે.
std 7 Science chapter 3. ushma swadhyay
✦ સ્વાધ્યાય ✦
1. લેબોરેટરી થરમોમીટર તથા ક્લિનીકલ થરમોમીટરમાં રહેલી સામ્યતા તથા તફાવત જણાવો.2. ઉષ્માના સુવાહક તથા ઉષ્માના અવાહક પદાર્થોના બે-બે ઉદાહરણો જણાવો.
3. ખાલી જગ્યા પૂરોઃ
(a) પદાર્થના ગરમપણાની માત્રા તેના ______ વડે નક્કી કરવામાં આવે છે.
(b) ઉકળતા પાણીનું તાપપાન ______ પ્રકારના થરમોમીટર દ્વારા માપી શકાતું નથી.
(c) તાપમાનનું માપન ડિગ્રી ______ માં થાય છે.
(d) ઉષ્માના પ્રસરણની ______ ની પ્રક્રિયામાં માધ્યમ જરૂરી નથી.
(e) ગરમ દૂધના ગ્લાસમાં સ્ટીલની ઠંડી ચમચી મૂકવામાં આવે, તો તેમાં ______ પ્રક્રિયા દ્વારા ઉષ્માવહન ચમચીના બીજા છેડા પર થાય છે.
(f) ______ રંગના કપડાં, હળવા રંગના કપડાં કરતાં વધુ ઉષ્માનું શોષણ કરે છે.
4. નીચેનાં જોડકાં જોડો :
(i) ભૂ લહેર વહે છે (ii) દરિયાઈ લહેર વહે છે (iii)ઘેરા રંગના વસ્ત્રો પસંદગી પામે છે (iv) હળવા રંગના વસ્ત્રો પસંદગી પામે છે (a) ઉનાળામાં (b) શિયાળામાં (c) દિવસ દરમિયાન (d) રાત્રિ દરમિયાન 5. શિયાળાની ઋતુમાં એક જાડા વસ્ત્ર કરતાં એક કરતાં વધુ પાતળા વસ્ત્રો શા માટે પહેરવા જોઈએ ? ચર્ચા કરો.
6. આકૃતિમાં દર્શાવેલ ગોઠવણીમાં ઉષ્માવહન, ઉષ્માનયન તથા ઉષ્મા વિકિરણ કયા કયા સ્થાનોએ થાય છે તેનો તીર વડે નિર્દેશ કરો.
7. ગરમ હવામાનવાળા પ્રદેશોમાં મકાનોની બહારની દીવાલો સફેદ રંગથી રંગવામાં આવે છે. સમજાવો.
8. 30°C તાપમાનવાળા 1 લિટર પાણીને 50°C તાપમાનવાળા 1 લિટર પાણી સાથે મિશ્ર કરતા બનતાં મિશ્રણનું તાપમાન હોય.
(a) 80°C (b) 50°Cથી વધુ પરંતુ 80°Cથી ઓછું (c) 20°C (d) 30°C તથા 50°Cની વચ્ચેનું
9. 40°C તાપમાન ધરાવતા લોખંડના નાના ગોળાને, 40°C જેટલું જ તાપમાન ધરાવતા પાણી ભરેલા પ્યાલામાં મૂકવામાં આવે તો,
(a) ઉષ્મા ગોળાથી પાણી તરફ વહે.
(b) ઉષ્મા ગોળાથી પાણી તરફ કે પાણીથી ગોળા તરફ વહેશે નહીં.
(c) ઉષ્મા પાણીથી ગોળા તરફ વહે.
(d) ગોળા તથા પાણી બંનેનું તાપમાન વધશે.
10. આઇસ્ક્રીમમાં લાકડાની ચમચી ડૂબાડતાં, ચમચીનો બીજો છેડો
(a) ઉષ્માવહનની પ્રક્રિયાને લીધે ઠંડો પડશે.
(b) ઉષ્માનયનની પ્રક્રિયા વડે ઠંડો પડશે.
(c) ઉષ્મા વિકિરણની પ્રક્રિયા વડે ઠંડો પડશે.
(d) ઠંડો પડતો નથી.
11. રસોઈ માટે વપરાતી સ્ટેનલેસ સ્ટીલની તળવાની કડાઈના તળિયે તાંબાનું સ્તર લગાડેલું હોય છે, તેનું કારણ ...
(a) તાંબાનું તળિયું કડાઈને વધુ મજબૂતાઈ આપે છે.
(b) આવી કડાઈ રંગીન જણાય છે માટે.
(c) સ્ટેનલેસ સ્ટીલ કરતાં તાંબું ઉષ્માનું વધુ સુવાહક છે.
(d) સ્ટેનલેસ સ્ટીલ કરતાં તાંબાને સાફ કરવું સરળ છે.
std 7 Science chapter 3. ushma pravruti
✦ વિસ્તૃત અભ્યાસ માટેની પ્રવૃત્તિઓ અને પ્રૉજેક્ટ ✦
1. તમારા ડૉક્ટર પાસે કે નજીકના આરોગ્ય કેન્દ્રમાં જઈને, ડૉક્ટર દર્દીના શરીરનું તાપમાન માપતા હોય તેનું અવલોકન કરો અને આ પ્રમાણે પૂછો.(a) થરમોમીટરનો ઉપયોગ કરતાં પહેલાં તે પ્રવાહીમાં શા માટે ઝબોળે છે ?
(b) થરમોમીટરને જીભની નીચેના ભાગમાં શા માટે ગોઠવવામાં આવે છે ?
(c) શું વ્યક્તિના મોઢાને બદલે શરીરના બીજા કોઈ ભાગમાં થરમોમીટર મૂકીને શરીરનું તાપમાન માપી શકાય ?
(d) શરીરના જુદાં જુદાં ભાગોના તાપમાન સમાન હોય છે કે જુદાં જુદાં ? તમારા મનમાં ઉદ્ભવતા બીજા પ્રશ્નો પણ ઉમેરવાની તમને છૂટ છે.
2. વેટરનરી ડૉક્ટર (પશુઓના ડોક્ટર) પાસે જાઓ અને પાલતુ પશુઓ તથા પક્ષીઓના શરીરના સામાન્ય તાપમાન જાણો અને તે અંગે ચર્ચા કરો.
3. લોખંડનો પાતળો તથા લાંબો સળિયો લો. તેના એક છેડા પર પાતળો કાગળ ચુસ્તપણે વીંટાળો. હવે, સળગતી મીણબત્તીની જ્યોત પર સળિયાને ગોળગોળ ફેરવતા જઈ કાગળને બાળવાનો પ્રયત્ન કરો. શું, કાગળ બળે છે ? તમારું અવલોકન સમજાવો.
4. કાગળની એક શીટ લો. અહીં આકૃતિમાં દર્શાવ્યા મુજબ કાગળના ટુકડા પર સ્પાયરલ (કુંતલાકાર વર્તુળ રેખા) દોરો. દોરેલી રેખા પરથી કાગળને કાપો. હવે, આકૃતિમાં દર્શાવ્યા મુજબ કાગળને સળગતી મીણબત્તીની ઉપર લટકાવો. અવલોકન કરો શું થાય છે ? સમજાવો અને તે પર વિચાર કરો.
5. પહોળા મોઢાવાળી કાચની બે સમાન પારદર્શક બોટલો લો. એક બોટલમાં પોટૅશિયમ પરમેંગેનેટના થોડાક સ્ફટિકો નાખો અથવા શાહીના થોડા ટીપાં નાંખો. આ બોટલને ગરમ પાણી વડે ભરો. બીજી બોટલને ઠંડા પાણીથી ભરો. ઠંડા પાણીવાળી બોટલ પર પોસ્ટકાર્ડ જેવો જાડો કાગળ ઢાંકો. હવે, એક હાથથી કાગળને વ્યવસ્થિત દબાવો અને બીજા હાથે બોટલ પકડો. બોટલને ઊંધી કરો અને ગરમ બોટલના ઉપરના ભાગે મૂકો. હવે, બંને બોટલને બરાબર પકડી રાખો. તમારા મિત્રને પોસ્ટકાર્ડ ખેંચી લેવાનું કહો. શું થાય છે, તેનું નિરીક્ષણ કરો અને તેની સમજૂતી આપો.
إرسال تعليق